مرمت جامع بانک تجارت (بانک شاهی/ بازرگانی)

مرمت جامع

بانک تجارت (بانک شاهی/ بازرگانی)

مکان: میدان توپخانه، تهران

کارفرما: اداره مهندسی و توسعه املاک بانک تجارت

طراحی مرمت: مهندسان مشاور عمارت خورشید

اجرای عملیات مرمت: شرکت تندیس تجارت

نظارت: مهندسان مشاور عمارت خورشید، شرکت مهندسی صاحب آباد پرتو

سرپرست دستگاه نظارت: مهندس وحید افصحی

ناظر مرمت: مهندس ساناز سلیمی، احسان سیدی

ناظر سازه: صابر اسدی

ناظر معماری: مهندس ساناز سلیمی، احسان سیدی

ناظر استحکام بخشی سازه:

تاسیسات الکترونیکی: مهندس حامد پرهام ، مهندس امین کریمی نیا

تاسیسات مکانیکی: نیما طالبی

کنترل پروژه: محمد شیشه‌چی‌ها، مهسا لاجوردی

آلبوم تصاویر قبل از مرمت

آلبوم نقشه‌ها‌(مرحله طراحی)

آلبوم تصاویر بعد از مرمت

توضیحات

ساختمان تاریخی بانک تجارت (بانک بازرگانی)، نخستین بانک طراحی شده در ایران است که طی سال‌های ۱۳۰۸- ۱۳۰۶ ه. ش پس از تخریب ساختمان بانک بازرگانی که خانه شخصی میرزاقهرمان امین‌لشگر بود، با بهره‌گیری از الگوی بانک‌های اروپایی احداث گردید. بنای اولیه، باسیلیکایی دو طبقه بود که طبقه همکف آن به فضای میانی (پیشخوان اصلی) و راهروهای اداری در طرفین و طبقه زیرزمین به خزانه بانک اختصاص داشت. در طی دوران بهره‌برداری و با افزوده شدن عملکردهای جدید، شکل عمومی بنای اولیه دستخوش تغییر شده و طی چهار دوره ساخت و ساز جدید (در دوره پهلوی)، فضاهایی به آن افزوده شد. بگونه‌ای که از مهمترین الحاقات آن می‌توان به سردر ارزشمند بنا – که یادگار استاد حسین لرزاده است- و بخش شرقی بانک اشاره کرد. ساختار التقاطی بنا که ترکیبی از الگویی وارداتی و تزئیناتی عمدتا ایرانی است، در کنار دیگر بناهای تاریخی محوطه و نیز همجواری‌های ارزشمند موجود در میدان توپخانه (اعم از ساختمان مخابرات، شهربانی سابق، موزه صنعتی و…)، بر اهمیت این مجموعه افزوده است.
وجود آسیب‌های متعدد در بنا از جمله آسیب‌های سازه‌ای (ترک‌های ناشی از نشست زمین، ناشاغولی دیوارهای باربر، شکست تیرهای خرپا و…)، ناهنجاری‌های معماری شامل الحاقات نامتجانس و فاقد ارزش، تخریب و حذف جزئیات اجرایی اصیل اولیه و ناخوانایی تزئینات منحصربفرد و… و نیز آسیب‌های تاسیساتی مجموعه، موجب گردید تا بهره‌برداران آن نسبت به انجام مرمت و باززنده‌سازی بنا اقدام نمایند. از همین رو، با طی روند قانونی، مهندسان مشاور عمارت خورشید در سال ۱۳۸۹، ارائه طرح مرمت جامع مجموعه را بر عهده گرفت.
وضعیت مجموعه قبل از مرمت و بازسازی
وجود الحاقات متعدد و نامتجانس، سبب افت کیفیت فضایی و جزییات اجرایی اصیل مجموعه شده بود. همچنین بهره برداری حداکثری از بنا بدون توجه به ارزش‌های تاریخی بنا در طول مدت ۹۰ سال، از یک سو و وجود مشکلات عدیده سازه‌ای و تاسیساتی در بنا، ضمن افزایش خطرپذیری مجموعه در برابر آسیب‌های آنی، آسایش محیطی کاربران را به شدت تحت تاثیر قرارداده و بسیاری از لایه‌های معنایی و ارزش‌های تزئینی بنا را مخدوش ساخته بود.
وضعیت تاسیساتی اولیه مجموعه
علیرغم وجود یکی از اولین موتورخانه‌های طراحی شده برای تاسیسات سرمایشی و گرمایشی در ایران، بدلیل عدم نگهداری مناسب، این موتورخانه از مدار خارج شده و نیازهای تاسیساتی بنا بصورت موضعی و در طول بهره‌برداری بصورت غیرفنی به بنا افزوده شده بود.
مهمترین ارزش‌های مجموعه
احداث بنا به عنوان نخستین بانک طراحی شده در ایران با درنظرگرفتن ساختار التقاطی الگوی باسیلیکا و تزئینات پیچیده ایرانی در پاسخ به نیاز جدید شکل گرفته در اوایل دوران پهلوی نشان از توانمندی معماران و سازندگان بنا در دوره ساخت آن دارد. الگویی که تا سالهای متمادی به عنوان الگوی فضایی طراحی بانک در ایران مورد استفاده معماران قرار گرفته است.
ایده‌های طراحی مرمت و احیا
- وفاداری به ساختار اصیل و تاریخی بنا در کلیه مراحل طرح و اجرا؛
- سعی در خواناسازی بخش‌های ازدست رفته بنا و پاکسازی الحاقات بی‌ارزش صورت گرفته؛
- نمایان سازی بخش‌های مرمت شده از طریق کاربست شیوه‌های متمایز و در عین حال هماهنگ؛
- ادغام عرصه درونی محوطه و محیط پیرامونی بنا از طریق ایجاد کاربری‌های عمومی نظیر موزه- گالری و کافی‌شاپ و افزایش رونق گردشگری در مجموعه و کاهش نگاه امنیتی حاکم بر مجموعه؛
- تقویت ساختار سازه‌ای بنا در پاسخ به نشست‌های ناشی از عبور مترو از زیر بنا و کاهش خطرپذیری لرزه‌ای آن؛
- به‌روزرسانی سیستم‌های تاسیساتی به شیوه ناملموس در کلیه بخش‌ها و ترازهای بنا؛
- تفکیک عملکردی با بهره‌گیری از الگوهای متنوع فضایی موجود در جهت بهینه‌سازی ساختار کارکردی مجموعه؛
ویژگی‌های طرح مرمت
- تکمیل فضاهای ازبین‌رفته و حذف شده با رویکرد مدرن و مینی‌مالیستی؛
- انطباق عملکردهای متنوع در کالبد بنا با درنظرگرفتن کلیه فضاهای موجود در بنا؛
- اجرای تکنیک‌های پیشرفته مرمت سازه، شامل حفاری‌های زاویه‌دار، نیلینگ، تزریق گروت، استیچینگ و دیافراگم‌های بتنی و…؛
- اجرای تاسیسات به‌روز و مدرن در کالبد تاریخی با کمترین نمود ظاهری در ساختار اصیل بنا شامل لاینرهای افقی در سالن اصلی و اسپیلت یونیت‌های سقفی در اتاق‌های جانبی؛
- بهره‌گیری از عناصر تاسیساتی اکسپوز و مدرن در خزانه بانک (موزه و گالری فعلی) بدلیل ویژگی‌های خاص گاوصندوق بتنی مجموعه؛
محدوده مداخلات
با توجه به ساختار تاریخی و اصیل بنا و همچنین آسیب‌های بالقوه و بالفعل موجود در آن، مداخلات پیشنهادی در پروژه، بصورت محدود، کنترل شده و صرفا با هدف خواناسازی ارزش‌های فضایی و منحصرا محدود به پاکسازی الحاقات بی‌ارزش، تثبیت خاک بستر و فنداسیون و استحکام‌بخشی سازه (در کلیه ترازهای بنا)، الحاق تاسیسات مکانیکی، الکتریکی و الکترونیکی مرکزی بوده است. از سوی دیگر، با توجه به خواسته کارفرما مبنی بر کارکرد بخشی از بنا به عنوان موزه بانک تجارت، با بهره‌گیری از رویکرد مینی‌مالیستی، جزئیاتی به ساختار معماری اولیه بنا، افزوده شده است.
سازه
اجرای تزریق گروت پایه سیمانی جهت تثببت خاک بستر و تقویت فونداسیون اولیه بنا، استیچ‌گذاری در دیواره‌ها و اتصال عناصر باربر عمودی و افقی و احداث دیافراگم بتی در طبقات جهت یکپارچه‌سازی سقف‌های اولیه و تقویت خرپاهای چوبی و فلزی از طریق کاربرد بست‌های آلومینیومی و کابل‌های فلزی با ایجاد کلاف کشی‌های فلزی در تراز زیر خرپا.
تاسیسات
طراحی و اجرای موتورخانه مرکزی مدفون به همراه نیرورسانی از طریق کانال‌های تاسیساتی آدم‌رو، طراحی و احداث اتاق برق سویچینگ و سیستم فول‌برد الکتریکی و الکترونیکی